Joris Luyendijk is een
man met een missie, een journalist om fier op te zijn en te koesteren. Wat startte met een blog voor The Guardian, tikte vorige week
(tijdelijk) af met 250.000 verkochte exemplaren en het winnen van de begeerde
NS Publieksprijs (74.000 stemmers) waarvoor ook Alexander
Münninghoff, Adriaan van Dis, Annegreet van Bergen, Esther Verhoef en (als
enige Belgische) Griet Op De Beeck in
aanmerking kwamen.
‘Dit kan niet waar zijn’,
heet zijn boek. Het is onthullend,
verbijsterend, beangstigend wat antropoloog-journalist Joris Luyendijk vertelde
- ik ging naar hem luisteren in UGent - over de amorele bankenwereld van the
City, waar hij 4 jaar werkte. Hij geeft een interessant maar huiveringwekkend
beeld van het gedrag en de houding van mensen in de bancaire wereld daar… maar
dus ook bij ons. Verplichte lectuur voor politici én burgers.
Welk beeld schept hij van de mensen die er werken? Van mensen die 80 uur
per week werken, geen relatie en geen vrienden hebben, zich willen meten, zoveel
meer verdienen als de rest (factor 10) niet uit hebzucht, neen: het is een spel,
een verslaving. Er is een enorme kloof tussen hen en de rest van de
samenleving. Kinderen gaan naar dure scholen, hun huis is peperduur, ze moeten uitstralen
dat ze masters of the universe zijn. ‘In 2007 kregen 2400 mensen een bonus van
een miljoen of meer. Er werken 250.000 mensen, dus 99% kregen die niet al denkt
iedereen dat ze veel verdienen…’ zegt hij.
Luyendijk koos voor een menselijke benadering van de bankier, dat is
verfrissend. Maar mensen vinden, die wilden praten, was moeilijk. Er heerst een
code of silence, een sterke geheimhoudingsplicht.
Reputatie is het belangrijkste voor de bank, je raakt nooit meer ergens aan de
slag als je ‘iets’ naar buiten brengt en alles wordt tegen jou gebruikt: bedreigingen,
angst, afrekeningen… Toen hij een brooker vond die wilde praten, volgenden de
reacties en commentaren, en wel 200 interviews. ‘Mijn ogen zijn open gegaan”
zei hij. ‘ Het is fascinerend; mensen handelen alsof het iets dan hen overkomt, zoals het weer, de goden, maar het is mensenwerk.
Je staat niet in de file, je bent de file. En de idee: ze zijn ook allemaal
hetzelfde - kinderen van 25 die wild rondspringen op de beurs, psychopaten - is
weg bij mij. Het zijn gewoon mensen’ aldus Luyendijk. ‘Schuldgevoel en schaamte
zijn niet ontwikkeld. Daarom zijn bankiers net mensen. Ze zijn amoreel (niet immoreel).
The Wolf of Wallstreet, dat is immoreel.
Amoreel, dit zijn de regels volgen (gordel om, verzekeringen...), zich aan de
wetten houden. Als ik de wet niet overtreed, doe ik niets
verkeerd, valt me niets te verwijten. Bijvoorbeeld: iets aan een Belgische (zwaar
overbetaalde) tandarts verkopen waarvan je ziet dat hij het niet snapt, waarvan
je weet dat je veel geld gaat verdienen.‘
Zero jobzekerheid
‘Ze denken: mijn taak is zoveel mogelijk geld verdienen voor de
aandeelhouders, als ik me maar aan de wet houd. Maar daarbinnen doe ik wat ik
wil. Er heerst een amorele cultuur/houding bij banken en beursgenoteerde
bedrijven’ meent hij. En welke factoren spelen die houding in de hand? Dat zijn
er verschillende volgens Luyendijk. De eerste is ZERO jobsecurity, het gebrek
aan jobzekerheid. Slechte kwartaalcijfers en je vliegt eruit, al breng je elk
jaar 2 miljoen op. Dat kan elke dag gebeuren.
Er is geen loyaliteit noch van
werknemer noch van werkgever, maar wel een hoge ontslagvergoeding (een half
jaar of jaar) met een document om te tekenen dat ze je niet zullen aanklagen. De
tweede is dat het verlies van baan, het verlies van identiteit (status) is.
Niet hebzucht speelt, maar diepe angst om niet bij die wereld te behoren. Ze
zijn doodsbang om te erkennen dat het geluk ergens anders ligt. Verder haalt
hij ook de liquide jobmarkt aan (rap ontslaan, rap aangeworven), de afwezigheid
van ‘ter goeder trouw handelen’, de enorme complexiteit van het bankwezen, de
heimhouding, de slechte organisatie, het gebrek aan zorg en
verantwoordelijkheidsgevoel en de verslaving. ‘Ze verkopen aan Muppets (wij dus?)
die de bijsluiter niet kunnen lezen. Ze naaien Muppets (amoreel) want als ik
het niet doe, doet een andere het wel, een andere medewerker of bank’, klaagt
hij aan. ‘Banken en vermogensbeheerders laten zich uitstekend betalen en hun
klant snappen toch niets… en eisen
niets. We hebben dus veel redenen om wakker te liggen’, zegt de journalist. ‘Uit
de crisis leerden we dat een bank die te groot is om failliet te gaan, te groot
is om te bestaan. Maar ze lobbyen. Ze sponsoren. Ze betalen bonussen. Ze lenen
hun eigen vermogen 40 keer uit! Banken laten hun producten beoordelen. De kredietbeoordelaars
worden betaald door die banken. Dat is belangenvermenging. Politici krijgen een
baantje in de bankenwereld, professoren eentje als adviseurs. Ze zien ze als springplank
in plaats van tegengewicht’ klinkt het pessimistisch.
Boem
‘Ik zie dit niet goedkomen… rotte appels wegnemen, is niet genoeg. De opgave
is veel groter want de boom is rot. Er zijn zoveel mensen die zoveel schade
kunnen aanrichten… Dit gaat weer boem doen, door de deregulering, globalisering
en technologisering. Dat is een giftige combinatie en ook te zien in het onderwijs,
in de gezondheidszorg en de bouw. Er wordt een illusie wordt geschapen van
controle, van te complex om te kennen, dus niet te controleren. Maar dat is
niet zo. De financiële wereld is niet zo complex. Laat controle niet aan de
financiële sector over. Wat hebben
we nodig? Betere wetten, hoofdelijk
aansprakelijk stellen, doorzichtiger
maken, banken kleiner maken en
activiteiten uit elkaar halen, producten
simpelere maken zodat mensen ze begrijpen’, pleit hij.
Er is dus veel werk aan de winkel, en niet alleen voor banken en
politici, ook voor financiële en
politieke journalisten.
Bedankt Joris Luyendijk, jij deed het al. Zo moesten er meer zijn…
