DODEN HOUDEN VAN FEESTEN

Doden houden van feesten, tenminste in Mexico. Ik ook. Vooral als je ziet wat een creativiteit, solidariteit en energie 'de dood' oplevert! 

Een staaltje daarvan zag ik enkele jaren geleden begin november in Chapala (Jalisco). Jaarlijks werken zich leerlingen uit middelbare scholen in en buiten de stad aan het meer te pletter om hun 'altaar voor de doden' te kunnen tonen. De hoofdstraat wordt speciaal daarvoor bijna een week afgesloten voor alle verkeer. Elk team bereidt de kleurrijke altarenexpo maandenlang minutieus voor: er ligt een lange en leerrijke weg tussen begin en eindresultaat, met veel denken en doen, ideeën en dromen, plannen en rekenen, organiseren en knutselen. Elk jaar is er ook een wedstrijd voor het mooiste dodenaltaar. Dat geeft een extra stimulans. Maar wat mij betreft zijn het allemaal winnaars! 
Kunst is soms geen individuele expressie van een individuele emotie, maar een zinvol groepsgebeuren...

HASSELT MIJN EX EX EX EX CITY

Hasselt. Waar ik meer dan drie decennia geleden graag woonde en werkte, waar ik interessante mensen ontmoette, waar ik lieve familie en vrienden heb, daar wilde ik nog eens zijn. En waarom niet voor de Zevenjaarlijkse Virga Jesse ommegang? 

Een uitnodiging van een lieve nicht - bedankt Marleen - en  mijn interesse voor volkskunde zorgden voor de rest. Het werd een mooie zonnige zondag, een interessante dag met boeiende ontdekkingen.

Eerst een kerkgang, drie stuks met een hiërarchie nog wel: de Sint-Quintinus- kathedraal, Virga Jesse-basiliek en Minderbroederskerk. Bloemen kijken in de kathedraal, daarna passeren over de Grote Markt. In mijn beginjaren als journalist zat ik daar in café Van Moer met Hugo Camps en vele andere journalisten voor een (late) after work drink. Een freelancer moest overuren doen om aan (slecht betaald) werk te geraken. Dat is nog altijd zo.

Tijd voor een snelle fotoshoot - bedankt Rita - met de bronzen Hendrik en Katrien van Marc Cox uit 1989. Hendrik Tant was, zegt een testament uit 1295, de eerste bewoner van Hasselt. Geen tijd voor dichter Hendrik Van Veldeke en reus De Langeman.

Kerken

Wel naar de Virga Jesse basiliek. Hasselt-jeneverstad is de enige plek ter wereld waar Maria al eeuwen Virga Jesse, ‘twijg van Jesse’, wordt genoemd. Ze baadt er, door de geslaagde renovatie in heerlijk veel licht. Een gedreven VJ-kerkgids deed het geheime leven van het eiken, polychrome Virga Jessebeeld uit de 14^de eeuw uit de doeken. Ze transformeerde voor onze ogen 1 meter ruw stuk eikenhout in een aandoenlijke Maria met gracieuze heupknik en weemoedige

glimlach. De kunstenaar? Helaas onbekend. De later toegevoegde zilveren kroontjes en rijkelijke jurken kregen een plaats in museum Het Stadmus. De maagd is nu wat ze is en wat ze was: stralend arm. Ik brandde geen kaarsje voor haar in de nieuwe en gescheiden kaarsenhoek (die moet verhinderen dat het interieur opnieuw zwart blakert door kaarsenwalmen). Op de terugweg ontdekte ik - bedankt Mark - dat marmeren heiligenbeelden niet onfeilbaar zijn: de speersteek zit bij verschillende lijdende of dode Jezussen - in marmer - aan de verkeerde borst-of hartkant.

Paterke

Naar heiligdom nummer drie. Zouden er nog meer of of minder broeders zijn in de Minderbroederskerk? Ik vergat het te vragen omdat ik meteen aan de lippen hing van Lucia Lipkens-Janssen, iconenschrijfster uit Neeroeteren. Met vuur en vlam beschreef en verdedigde ze haar rijkelijke iconen. Daarin vertelt zij met penselen, in een warmrood en lichtend goud, verhalen voor en van gelovigen. Alles wordt vooraf minutieus bestudeerd, voorbereid en uitgewerkt. Het is al 25 jaar haar passie. Een mens kan en mag zijn hart verliezen aan wat en wie hij wil. Als hij maar gelukkig is.

Ik groette het Heilig Paterke, alias Jan Louis Paquay oftewel pater Valentinus, in brons op zijn graftombe. In mijn jongste boek publiceerde ik een kettingbrief over hem. Zijn collega-Minderbroeder dichter-schrijver Hilarion Thans was kind aan huis bij mijn ouders in As. Kerk 2 en 3: ‘vaut le voyage’. Wat daarna volgde, zeker.

Smaak
Een gezellig samenzijn met lieve nichten en enkele van hun nakomelingen. Vidé met frietjes in het Salon van de Smaak: knap en rijkelijk interieur. Ideaal om familiegebeurtenissen en geheimen te wisselen, elkaars leven af te toetsen, warme gevoelens van herkenning, erkenning en genegenheid door te geven. Bedankt Chris, Marleen, Rita, Lieve, Mark, André, Greet en Cristina.
Voor ik kon kijken naar dé Ommegang, haalde mijn teller 12.351 stappen en verdwaalde ik - bedankt Johan - in de oude Herckenrode Refuge. Geen tijd voor alle 60 kunstenaars. De maagd met haar indringende blik (Miles Albridge), de vrouw met zilveren jurk (Marie CécileThijs) en de gedraagde schoenen (Timo Van Luijk) bekoorden me wel. Terug naar af, naar de start. Straat in straat uit. Nieuwbouw en leegstand. Hasselt. doa ès hiel veel veranerd.

Ommegang
En dan: le moment suprême: de ommegang, de processie. Hoeveel mensen werkten aan de voorbereiding, uitvoering en straatversiering mee? Geen idee. Maar met verwondering en bewondering keek ik, relax op een plastic stoeltje, naar de 2000 deelnemers. Al vier dagen lang probeerden ze, ieder in hun op hun eigen manier, heel devoot of ietsjes minder, in een kleur en snit naar keuze, een religieuze boodschap van vrede, samenleven, barmhartigheid en vooral hoop over te brengen. Zalig zij die hun geloof nog zo durven tonen en uiten.

Acteren, zingen, bidden, bewegen… heel braaf was het allemaal, dat wel. Tegenover mij zat een kleine, harde kern die geen enkele groep zonder applausje liet passeren. 
Onder de deelnemers merkte ik vooral witte en witgrijze kopjes, zo oud, ouder en veel ouder dan ik. Hoelang zal deze deze processie nog bestaan? Zal en kan er nog een volgende editie komen? Zullen er in 2024 nog 2000 of 200 het traject door Hasselt afleggen? Lieve nicht Magda was er dit jaar al niet meer bij. Wie zal er binnen 7 jaar ontbreken? Ik durf en wil er niet aan denken. De lekkere echte  Limburgse vlaaien en broodjes - bedankt Marleen nr 2 - boden een goede afleiding en afsluiter.

Voor meer informatie:

http://hasel.be/virga-jessebeeld-beeld-onze-lieve-vrouw-virga-jesse

http://www.hetstadsmus.be/

http://www.demijlpaal.com/celibatairedivas/

DOOD ZIJN IS EEN FEEST!

Het lijkt alsof de Mexicanen lachen met de dood en feesten met en voor hun doden. Schijn bedriegt. Spot, geraamtes en uitbundig feesten verbergen hun angst voor de dood, verdoezelen en bezweren die. 
Op 1 en 2 november, dagen waarop wij eerder met droefheid denken aan wie gestorven is, vieren Mexicanen feest. Het is een mengeling van heidense goden, christelijke heiligen en oude indiaanse en katholieke riten. Mexicanen geloven ook dat begin november de doden op bezoek komen: op 1 november komen de engeltjes - kinderen die gestorven zijn - tot leven. Op 2 november is het de beurt aan de volwassenen. De Mexicanen laten die dagen hun deuren open staan zodat de doden hen zeker kunnen komen bezoeken. Want, zo zeggen ze, die gaan graag naar een feest. Op 1 november om middernacht luiden de klokken, dat is het teken dat de doden opstaan. Er is vuurwerk, muziek en zang.

EEN ALTAAR
In vele gezinnen, openbaar gebouwen, restaurants en winkels staat een gelegenheidsaltaar op een kast of tafel, het ene nog mooier dan het andere. Het staat vol met alles wat doden nodig hebben om te recupereren van hun lange reis terug. Ook zet men alles klaar waarvan ze in hun leven genoten: glazen met water, soep, maïskoeken, chocola, dodenbrood, tequila, sinaasappelen en ander fruit, groente, sigaretten, een of ander spel en zoetigheden. Alles wat eetbaar is, wordt later samen opgegeten. Er wordt veel zorg aan besteed omdat ze geloven dat de doden die komen, kunnen zien, voelen, ruiken en smaken. Het altaar is ook versierd met kaarsen, gele en oranje bloemen en de foto's van de overledenen. 
Op 2 november brengen Mexicaanse families een bezoek aan de graven van hun overleden vader, echtgenote, dochter of broer. Ze offeren voedsel, drank en bloemen. 

SKELETTEN
De meeste bakkers maken speciale broodjes met een doodskop en skeletten van suiker en chocola met karamel. Doodshoofden van suiker zijn te koop… met de naam van je geliefde. Er wordt gezongen, gedronken en gedanst. Kinderen verkleed in monstertjes bedelen op straat met een doodshoofd-potje, soms verkleed in een geraamte. Ze verkopen ook doosjes waaruit een skeletje springt. In winkels vind je 'aangepast' speelgoed: dansende skeletten, lachende doodskoppen, doodsmaskers en kledij van Pietje de dood. Er zijn ook wel eens tentoonstellingen met macabere skeletten en poppen in de meest knotsgekke houdingen. Om bv. met macht en geld te spotten krijgt een skelet een monocle, epauletten, een vest, een hoed en medailles. Het liefst ziet de Mexicaan de dood als iemand die geen kleren draagt: iemand die aan de arm van een ander skelet van kroeg tot kroeg trekt en drinkt. 

Raar maar waar.
Nu, van skeletten hebben ik geen schrik, de dood jaagt me geen angst aan. Dood zijn kan een feest zijn. Inderdaad. Voor mij en voor anderen…