Moet Zwarte Piet zwart blijven of niet? Als je het mij vraagt, zeg ik:
neen. Geef hem of haar een of geen kleur. Laat het woord ‘zwarte’ ook maar vallen. Het is tijd voor verandering! Lees 'Pietpraat', het boek van uitgeverij Houtekiet. Dat zal je misschien overtuigen...
Sintkenner - hij heeft minstens 150 Sintboeken - en Nederlander Frits Booy stelt dat er voor 1828 nergens ter wereld een
spoor was van Zwarte Piet. Hij is dus een 19de-eeuwse uitvinding en traditie. Maar tradities veranderen en evolueren nu eenmaal, onder
invloed van waarden, normen, rechten, gedachten en gevoelens van mensen.
In Nederland is de discussie daarrond hevig. En bij ons? In opdracht van LECA vzw deed ik een
onderzoek van wat over deze meneer tussen 1995 en 2018 in gedrukte media is
verschenen. Ik was verrast.
Wie is hij?
Is hij een slaaf, een knecht, een boeman,
een dom hulpje, een nar, een clown, een ondergeschikte van de Sint? Of is hij een
(knotsgekke) helper, een acrobaat, een (staf)medewerker, een vriend, een
gelijke van Sinterklaas, zijn rechterhand, een harde werker, gelijkwaardig,
trouw, aardig, slim, handig en lief?
Alle omschrijvingen komen ter sprake. Tussen 1995 en 2012 duikt hij in ons land sporadisch op, met gemiddeld 23 artikels per jaar. De Piet-bom ontploft vanaf 2013 met jaarlijks tot 260 bijdragen. Het verhitte debat in Nederland en rechterlijke
uitspraken, het standpunt van de Verenigde Naties en het Belgische pietenpact
spelen natuurlijk mee.
Verdeeldheid
Uit het benoemen of omschrijven van het ‘debat’ rond Zwarte Piet, vooral 2013-2014, blijkt de verdeeldheid: discussie,
controverse, gedoe, commotie, heisa, hetze, gedoe, protest, verzet, en rassenkwestie. Voor het
eerst moeit werkelijk iedereen zich in het ‘gesprek’: burgers, zangers,
acteurs, auteurs, politici (burgemeesters, ministers, partijen), hoofdredacteuren,
experten (volkskundigen, juristen, psychologen, filosofen,
gelijkekansenactivisten), organisaties, rechtbanken, enz. Dat gebeurt in een
interview, commentaar, gedicht en petitie, ook in een rel, demonstratie,
betoging, proces en een reglement. De standpunten, overgewaaid uit
Nederland, draaien vooral rond ‘behoud’ (cultureel erfgoed, volkstraditie), ‘onbegrip’ (belachelijk, pietluttig, overdreven
of nutteloze discussie), ‘begrip’ (terecht, racistisch, kwetsend, beledigend,
denigrerend) en ‘relativering’ (gezaag, jammer, andere en belangrijker
onderwerpen).
Oplossen?
Het gamma van ‘wat
doen’ met die veelbesproken figuur, gaat van behouden (handen af van) over
afschaffen naar verbieden (weg met…). Suggesties voor andere pieten volgen:
eentje met roetvegen, een totale make-over-piet, eentje met kleur (wit, oranje,
regenboog, strepen), enz. De vraag ‘Mag hij nog zwart zijn?’ wordt
uitdrukkelijk en expliciet gesteld. Sinterklaas met of zonder Zwarte Piet én
Zwarte Piet al dan niet als uiting van racisme, zijn hoofdthema’s.
Pietenpact
Het ‘Pietenpact’ in 2014 - een Piet zonder krullen, dikke rode lippen, gouden
oorbellen, met roetvegen - krijgt niet de gehoopte bijval, instemming of gevolg. Heel wat scholen, steden en gemeenten - zelfs Sint-Niklaas - kiezen
voor de oude Zwarte Piet. Iedereen heeft én geeft er weer een mening
over: burgers, politici, Bv’s en specialisten
Toch verbleekt Zwarte Piet langzaam vanaf 2015: er komen meer Roetpieten,
Pakjespieten, Danspieten, Speelpieten. Het ‘knechtgehalte’ evolueert naar een ‘helpfunctie’. ‘Vlaanderen neemt afscheid van Zwarte
Piet’, schrijft Bart Eeckhout in De Morgen. Bepaalde gemeenten kiezen voor ‘zwart' al adviseren de Verenigde Naties: afbouwen, die traditionele Zwarte
Piet.
In 2016 verscherpt en verhardt de discussie. Als ZP afschaffen of aanpassen ter sprake komt, schermt de ene groep met ‘een bedreiging van de Vlaamse of
culturele identiteit’, ‘het kapotmaken van tradities’ en ‘pret en feest
bederven’ en ‘onverdraagzaamheid’, terwijl voor de andere - een minder luide groep - deze figuur het 'racisme' wortelt en aanmoedigt of geen ruzie waard is. De eerste groep noemt de hele Pietenpraat onzin, overdreven, belachelijk, flauwekul,
gestoord en kortzichtig, de andere groep wijst op het onbegrip, gebrek aan respect...
Update
'Laat hem zo, we zijn hem zo gewoon. Hij is geliefd' zegt het pro-kamp, dat stelt dat enkel een ‘luidruchtige, kleine
minderheid van Vlaamse wereldverbeteraars en betweters’ en ‘politiek correcte
wijsneuzen ’en ‘Vlaams cultureel vernietigers‘ hem weg wil. Het Pietenpact, een compromis, bereikt dus het
omgekeerde effect: zorgt voor heftige verdeeldheid en verhitte debatten.
Petities ‘red zwarte piet’ scoren.
Toch klinken de tegenstemmen, naar mijn gevoel, steeds luider. Het Zwarte-Piet-protest van de Nederlandse politica Sylvana Simons en acties van documentairemaakster Sunny Bergman doe nadenken (o.m. verkleed als Zwarte
Piet, experiment met zwarte en witte poppen)) doet ook Vlamingen nadenken. In Vlaanderen vragen Dalilla Hermans en antropologe Nadia Fadil een aanpassing-evolutie van de figuur. Uit een peiling blijkt ook dat 37% zich kan voorstellen dat Zwarte Piet als
discriminerend wordt ervaren. Niemand vraagt een afschaffing van het
Sinterklaasfeest, enkel een update, is de rode lijn. In 2017 loopt dezelfde discussie verder... en dit jaar ook weer. Hij blijft een gevoelig thema. Misschien brengt een breed maatschappelijk, constructief debat een oplossing?
Maar dan is meer nodig aan informatie, argumenten
en luisterbereidheid. Geen dovemansgesprekken, geen leugens, geen hoogoplopende
emoties. Wel respect en wederzijds begrip. Hoe dan ook: ‘Makkers, staakt uw wild geraas’ en de uitdrukking ‘de Zwarte Piet doorschuiven’ is passé.
Bronnen: artikels uit kranten en tijdschriften tussen 1995 en 2018, o.m. Het Laatste
Nieuws, De Morgen, Het Belang van Limburg, Het Nieuwsblad, De Gentenaar, Gazet
van Antwerpen, Het Volk, De Tijd, Metro, persagentschap Belga, Het
Wekelijks Nieuws, Krant van West-Vlaanderen, De Zondag, De Streekkrant, ’t
Pallieterke, Tv-Blad, Humo, Knack, Trends en Wablieft.
Welke? Ik zal er een nachtje over slapen, een dagje over nadenken, een week over piekeren en een maand over bezinnen. Daarna zien ik wel. Enkele manuscripten wachten vol ongeduld om aangevuld, verwerkt en afgewerkt te worden, na mijn operatie Schone Handen (dus: na het opruimen van mijn schrijfkamer). Ik weet niet goed waar eerst aan beginnen: aan een boek over een schrijver-journalist of aan een boek over mijn Siciliaanse oma. Wie helpt me kiezen?
Nonna, was een bijzondere vrouw. Ze emigreerde als kind van Sicilië naar Zwitserland, trouwde met een Belg, verhuisde als jonge vrouw naar Genk en verloor een zoon aan het Oostfront. Dat verdriet tekende haar verdere leven, maar ze was een superoma, mijn meter en ik was dol op haar. Ze verwende me rot met chocolade op Pasen en bij Sinterklaas, met taart bij feesten, met te veel middageten, met kledij voor communiefeesten, met fruit uit haar tuin en uit de winkel, met Siciliaanse liedjes en met zoveel meer. Tot haar laatste dagen voelde ze zich en bleef ze een vreemde eend, niet echt aanvaard en zeker niet begrepen...
