PIETPRAAT IS ECHT GEEN PRIETPRAAT

Moet Zwarte Piet zwart blijven of niet? Als je het mij vraagt, zeg ik: neen. Geef hem of haar een of geen kleur. Laat het woord ‘zwarte’ ook maar vallen. Het is tijd voor verandering! Lees 'Pietpraat', het boek van uitgeverij Houtekiet. Dat zal je misschien overtuigen...

Sintkenner - hij heeft  minstens 150 Sintboeken - en Nederlander Frits Booy stelt dat er voor 1828 nergens ter wereld een spoor was van Zwarte Piet. Hij is dus een 19de-eeuwse uitvinding en traditie. Maar tradities veranderen en evolueren nu eenmaal, onder invloed van waarden, normen, rechten, gedachten en gevoelens van mensen. 
In Nederland is de discussie daarrond hevig. En bij ons? In opdracht van LECA vzw deed ik een onderzoek van wat over deze meneer tussen 1995 en 2018 in gedrukte media is verschenen. Ik was verrast.

Wie is hij?

Is hij een slaaf, een knecht, een boeman, een dom hulpje, een nar, een clown, een ondergeschikte van de Sint? Of is hij een (knotsgekke) helper, een acrobaat, een (staf)medewerker, een vriend, een gelijke van Sinterklaas, zijn rechterhand, een harde werker, gelijkwaardig, trouw, aardig, slim, handig en lief? 
Alle omschrijvingen komen ter sprake. Tussen 1995 en 2012 duikt hij in ons land sporadisch op, met gemiddeld 23 artikels per jaar. De Piet-bom ontploft vanaf 2013 met jaarlijks tot 260 bijdragen. Het verhitte debat in Nederland en rechterlijke uitspraken, het standpunt van de Verenigde Naties en het Belgische pietenpact spelen natuurlijk mee.

Verdeeldheid

Uit het benoemen of omschrijven van het ‘debat’ rond Zwarte Piet, vooral 2013-2014, blijkt de verdeeldheid: discussie, controverse, gedoe, commotie, heisa, hetze, gedoe, protest, verzet, en rassenkwestie. Voor het eerst moeit werkelijk iedereen zich in het ‘gesprek’: burgers, zangers, acteurs, auteurs, politici (burgemeesters, ministers, partijen), hoofdredacteuren, experten (volkskundigen, juristen, psychologen, filosofen, gelijkekansenactivisten), organisaties, rechtbanken, enz. Dat gebeurt in een interview, commentaar, gedicht en petitie, ook in een rel, demonstratie, betoging, proces en een reglement. De standpunten, overgewaaid uit Nederland, draaien vooral rond ‘behoud’ (cultureel erfgoed, volkstraditie), ‘onbegrip’ (belachelijk, pietluttig, overdreven of nutteloze discussie), ‘begrip’ (terecht, racistisch, kwetsend, beledigend, denigrerend) en ‘relativering’ (gezaag, jammer, andere en belangrijker onderwerpen).

Oplossen?

Het gamma van ‘wat doen’ met die veelbesproken figuur, gaat van behouden (handen af van) over afschaffen naar verbieden (weg met…). Suggesties voor andere pieten volgen: eentje met roetvegen, een totale make-over-piet, eentje met kleur (wit, oranje, regenboog, strepen), enz. De vraag ‘Mag hij nog zwart zijn?’ wordt uitdrukkelijk en expliciet gesteld. Sinterklaas met of zonder Zwarte Piet én Zwarte Piet al dan niet als uiting van racisme, zijn hoofdthema’s. 

Pietenpact

Het ‘Pietenpact’ in 2014 - een Piet zonder krullen, dikke rode lippen, gouden oorbellen, met roetvegen - krijgt niet de gehoopte bijval, instemming of gevolg. Heel wat scholen, steden en gemeenten - zelfs Sint-Niklaas - kiezen voor de oude Zwarte Piet. Iedereen heeft én geeft er weer een mening over: burgers, politici, Bv’s en specialisten

Toch verbleekt Zwarte Piet langzaam vanaf 2015: er komen meer Roetpieten, Pakjespieten, Danspieten, Speelpieten. Het ‘knechtgehalte’ evolueert naar een ‘helpfunctie’. ‘Vlaanderen neemt afscheid van Zwarte Piet’, schrijft Bart Eeckhout in De Morgen. Bepaalde gemeenten kiezen voor ‘zwart' al adviseren de Verenigde Naties: afbouwen, die traditionele Zwarte Piet.

In 2016 verscherpt en verhardt de discussie. Als ZP afschaffen of aanpassen ter sprake komt, schermt de ene groep met ‘een bedreiging van de Vlaamse of culturele identiteit’, ‘het kapotmaken van tradities’ en ‘pret en feest bederven’ en ‘onverdraagzaamheid’, terwijl voor de andere - een minder luide groep - deze figuur het 'racisme' wortelt en aanmoedigt of geen ruzie waard is. De eerste groep noemt de hele Pietenpraat onzin, overdreven, belachelijk, flauwekul, gestoord en kortzichtig, de andere groep wijst op het onbegrip, gebrek aan respect...

Update

'Laat hem zo, we zijn hem zo gewoon. Hij is geliefd' zegt het pro-kamp, dat stelt dat enkel een ‘luidruchtige, kleine minderheid van Vlaamse wereldverbeteraars en betweters’ en ‘politiek correcte wijsneuzen ’en ‘Vlaams cultureel vernietigers‘ hem weg wil. Het Pietenpact, een compromis, bereikt dus het omgekeerde effect: zorgt voor heftige verdeeldheid en verhitte debatten. Petities ‘red zwarte piet’ scoren. 
Toch klinken de tegenstemmen, naar mijn gevoel, steeds luider. Het Zwarte-Piet-protest van de Nederlandse politica Sylvana Simons en acties van documentairemaakster Sunny Bergman doe nadenken (o.m. verkleed als Zwarte Piet, experiment met zwarte en witte poppen)) doet ook Vlamingen nadenken. In Vlaanderen vragen Dalilla Hermans en antropologe Nadia Fadil een aanpassing-evolutie van de figuur. Uit een peiling blijkt ook dat 37% zich kan voorstellen dat Zwarte Piet als discriminerend wordt ervaren. Niemand vraagt een afschaffing van het Sinterklaasfeest, enkel een update, is de rode lijn. In 2017 loopt dezelfde discussie verder... en dit jaar ook weer. Hij blijft een gevoelig thema. Misschien brengt een breed maatschappelijk, constructief debat een oplossing? 

Maar dan is meer nodig aan informatie, argumenten en luisterbereidheid. Geen dovemansgesprekken, geen leugens, geen hoogoplopende emoties. Wel respect en wederzijds begrip. Hoe dan ook: ‘Makkers, staakt uw wild geraas’ en de uitdrukking ‘de Zwarte Piet doorschuiven’ is passé.

Bronnen: artikels uit kranten en tijdschriften tussen 1995 en 2018, o.m. Het Laatste Nieuws, De Morgen, Het Belang van Limburg, Het Nieuwsblad, De Gentenaar, Gazet van Antwerpen, Het Volk, De Tijd, Metro, persagentschap Belga, Het Wekelijks Nieuws, Krant van West-Vlaanderen, De Zondag, De Streekkrant, ’t Pallieterke, Tv-Blad, Humo, Knack, Trends en Wablieft.

BIBLIOTHEKEN HEBBEN ONS

Wist je dat Vlaanderen 308 gemeenten telt en 314 openbare bibliotheken? Samen hebben die 25 miljoen items in hun collecties, van kranten en boeken tot dvd’s en games. Hopelijk blijven ze. Wat een ongelooflijke schat aan informatie! 
Wie je wil weten in welke bibliotheek zijn, haar of mijn boeken te vinden zijn? Ga naar http://www.bibliotheek.be/ en geef een naam of titel op: je weet meteen hoeveel exemplaren er zijn en in welke bibliotheek ze zitten. Toch wel heel fijn dat je in meer dan 150 bibliotheken een of ander boek van mij, van mijn zussen en van mijn ouders kunt lenen. Ja, bibliotheken volgende de levende auteurs en vergeten de dode niet. 
En in welke bibliotheken zitten boeken van 'ons'?

MONDA DE MUNCK

Van mijn moeder (1922-2010) zit ‘Dit is het paradijs’ uit 1952 nog altijd in twaalf bibliotheken, ‘Het blanke beest’ uit 1976 in vijf en ‘Morgen verwittigt niet’ in drie bibliotheken. 
De catalogus vermeldt zelfs ‘De vijf zonen van Koning Grijsbaard’. Opmerkelijk is dat, als je weet dat dit kinderboek uit 1958 is, dus 60 jaar is, net als mijn broer-archeoloog Jan. Misschien wordt het tijd om dat terug uit te geven? Ik zal het eens opnieuw lezen.

INY DRIESSEN

Mijn zus Iny (1961-2015) heeft de meeste boeken van de familie geschreven - 70 publicaties -  en zit dus ook in het grootste aantal bibliotheken. Van haar zit bijvoorbeeld ‘Ik ben raaf’ in 176 bibliotheken, ‘Bruine ogen, blauwe ogen’ in 141, ‘Wies en de wiebeltand’ in 119 en ‘Het krabkasteel’ in 83. Dat laatste is een kinderboek en mijn favoriet. Het is echt een aanrader voor wie veel last heeft van jeuk of van een of andere allergie.

MATHIEU DRIESSEN

Mijn vader Mathieu (1920-2002) zit met ‘Perrons in het Land van Loon’ in vijf en met ‘Zonnewijzers in Limburg’ in elf bibliotheken. Samen zitten we met de eerste en tweede druk van ‘Het Ossenboek’ slechts in drie OB's. Dat kan beter, vooral in Limburg waar groepen, familie en vrienden, nog veel vrijgezellen-ossenfeesten organiseren.

GERTIE DRIESSEN 


‘Abortus het taboe nog niet voorbij’ van mijn lieve tweelingzus Gertie is in 74 bibliotheken te vinden. Dat kan stukken beter. Het taboe blijft hoewel de gevolgen van een abortus zich decennia laten voelen, zowel bij vrouwen als bij mannen en een trauma voorkomen nog altijd beter dan er eentje moeten genezen.

EN ANN DRIESSEN? 

Van mij vind je in 143 bibliotheken ‘Gevangen geboren’ - het levensverhaal dat ik met én voor een geïnterneerde schreef -, en in 149 ‘Oorlog in mijn hoofd’, het waargebeurd verhaal dat ik met én voor Karen schreef. Slechts 33 bibs hebben ‘Het moest maar eens waar zijn’, mijn studie over kettingbrieven, kettingmails en kettingberichten. Jammer, want dit boek ontleedt en waarschuwt voor ‘fake news’ en bevat enkele straffe verhalen. In 8 bibliotheken kan je ‘De schat van Merkem’ uitlenen. Ook dat kan beter, als je weet dat het hoofdpersonage Karel Balduck of zijn familie een rol speelde in minstens 3 gemeenten: Merkem, Haringe en Veurne.

NEDERLANDSE BIBLIOTHEKEN



Welke en hoeveel van mijn boeken zitten in Nederlandse bibliotheken? Ik kon het antwoord op die vraag niet zelf achterhalen, maar ik kreeg heel snel een antwoord van een vriendelijke dame van de Koninklijke Nederlandse Bibliotheek in Den Haag. In totaal zitten 47 boeken - van drie titels, 'Gevangen geboren', 'Het moest maar eens waar zijn' en 'Oorlog in mijn hoofd'- ergens in Nederland in een een openbare bibliotheek. Dat is niet veel. Dat kan beter, veel beter. Of speelt het een rol dat ik een Belgische auteur ben? 

Lieve, aandachtige en trouwe lezers, zowel in België als in Nederland, stap een boekhandel binnen of ga naar een openbare bibliotheek en vraag naar mijn-onze boeken! Ik zal je eeuwig - of minstens zolang ik leef - dankbaar zijn! 😁

DODEN HOUDEN VAN FEESTEN

Doden houden van feesten, tenminste in Mexico. Ik ook. Vooral als je ziet wat een creativiteit, solidariteit en energie 'de dood' oplevert! 

Een staaltje daarvan zag ik enkele jaren geleden begin november in Chapala (Jalisco). Jaarlijks werken zich leerlingen uit middelbare scholen in en buiten de stad aan het meer te pletter om hun 'altaar voor de doden' te kunnen tonen. De hoofdstraat wordt speciaal daarvoor bijna een week afgesloten voor alle verkeer. Elk team bereidt de kleurrijke altarenexpo maandenlang minutieus voor: er ligt een lange en leerrijke weg tussen begin en eindresultaat, met veel denken en doen, ideeën en dromen, plannen en rekenen, organiseren en knutselen. Elk jaar is er ook een wedstrijd voor het mooiste dodenaltaar. Dat geeft een extra stimulans. Maar wat mij betreft zijn het allemaal winnaars! 
Kunst is soms geen individuele expressie van een individuele emotie, maar een zinvol groepsgebeuren...

EEN FAN VAN LUCAS DE MAN

Ik ben een fan van Lucas De Man en zijn programma ‘Kunstuur’. Ik neem alle uitzendingen op. Want hij toont en vertelt over bijzondere kunstenaars en bijzonder werken. Een bijzonder mens ook, deze man De Man met wortels in Roeselare: hij is een ‘creator’ wat staat voor cultureel ondernemer, regisseur, artiest… een spring in ’t veld ook. Een man die alles kan punt.

Verwacht geen ellenlande academische uiteenzettingen, maar klare soms zelfs poëtische taal en een vleugje humor. In een handomdraai leer je een kunstenaar/kunstenares en zijn/haar werk (beter) kennen. 

Ik heb al van vele uitzendingen genoten en iets opgestoken. Door ‘Kunstuur’ van AVRO Tros en Lucas De Man leerde ik de mysterieuze Marina Abramovic kennen met haar aangrijpende kunst, een opmerkelijke woontrend ‘Tiny houses’, het ongelooflijke strandbeest van Theo Janssen, kreeg ik meer details over het geheim achter Mona Lisa, herontdekte Marc Quinn, werden de standpunten van Ai Weiwei duidelijker, maakte ik kennis met de wonderbaarlijke ‘Rain Room’ van Random International, de kleurenpracht van Jenny Holzer, het reusachtige rode wollen web van Chiharu Shiota, de interessante tweelingzussen Liesbeth en Angelique Raeven, de fascinerende kinetische kunst van U-Ram Shoe en nog zoveel meer. 

Door hem en zijn uitzendingen kreeg ik nog meer zin in kunst in, veel meer. En ik beleefde vooral mooie, intense momenten bij het zien van zoveel creativiteit. Vanfdaag sta ik voor een moeilijke keuze: gaan luisteren-kijken naar duizendpoot Lucas De Man of naar de boekenkeuze van ‘Belezen Wetenschappers’ van UGent. 

Kon ik me toch maar af en toe in twee delen! 

Grrrrrr. Hmm.

Ik ga voor en naar De Man, als ik kan…

ps. Wil je de uitzendingen nog zien? Kijk op: https://www.avrotros.nl/kunstuur/home/

Wie zaait, oogst. Maar die van Lia overtreft alles.

De zomer is nu echt voorbij. En de oogst was groot, zeker bij mijn zus Lia. Is dat liefde, zorg of toeval? Het verschil tussen haar oogst en de mijne was groot. En niet alleen omdat zij een groentetuin én een serre heeft en ik slechts twee potten met drie tomatenplantjes - die ik trouwens van haar kreeg - op mijn terras. De uitgebloeide moesten vandaag, met spijt, de groenbak in.

Oogst van Lia

HART

Misschien vertroetelde en aaide ze hen en fluisterde ze lieve woordjes? Het moest haast zijn. Ze schoten met zoveel enthousiasme uit potjes en volle grond. Ze slingerden van plezier rond koordjes en stokjes en ze breidden zich uit alsof de wereld van hen is! Wie met de voeten in de grond water, lucht, warmte en aandacht krijgt, doet het overal beter, maar bij Lia nog meer. Ze zaaide, ze plantte en ze stekte. Voor haar en voor iedereen die ze in haar hart sluit. Haar groene kleintjes, daar is ze dol op. Net als op haar kinderen.

Oogst van Ann

Twee komkommerplantje hadden het al begeven door de aanhoudende hitte. Helemaal anders is dat bij Lia. Haar oogst was tot voor kort echt wonderbaarlijk. Ik weet niet hoe dat komt. Misschien praat ze er wel mee: met al die groene stekjes, zwarte potjes, kronkelende takken en coming soon tomaatjes, komkommertjes en slakroppen. Ik ben er bijna zeker van. 

Zonder opgeven, zonder onderbreking en boordevol enthousiasme zorgde ze met precisie en regelmaat voor alles wat de natuur leverde. Ze doet dat trouwens al jaren. 

ZUSSEN

En zo was en is ze ook met en voor ons, haar zussen: zorgzaam en liefdevol, in woorden en in daden. Had ik het geluk te passeren, kort na een oogst? Ik ging niet/nooit met lege handen of manden naar huis.
Soms speelde ze moedertje over ons, alsof ze vreesde dat één van ons zou verhongeren. Ze overlaadde ons met tomaten, tomatensap, komkommers, augurken, vruchtencoulis en vruchtenjam. En nog een plantje hier, een bloempje daar. Heerlijk. 'Neen' zeggen was en is geen optie. En tussendoor bakte ze nog overheerlijke taarten en quiches en appelflappen. Hoe haar paella smaakte, verzwijg ik best. Of het is allen daarheen...
Bedankt Lia, voor je zomerse groente en andere gaven!