PIETPRAAT IS ECHT GEEN PRIETPRAAT

Moet Zwarte Piet zwart blijven of niet? Als je het mij vraagt, zeg ik: neen. Geef hem of haar een of geen kleur. Laat het woord ‘zwarte’ ook maar vallen. Het is tijd voor verandering! Lees 'Pietpraat', het boek van uitgeverij Houtekiet. Dat zal je misschien overtuigen...

Sintkenner - hij heeft  minstens 150 Sintboeken - en Nederlander Frits Booy stelt dat er voor 1828 nergens ter wereld een spoor was van Zwarte Piet. Hij is dus een 19de-eeuwse uitvinding en traditie. Maar tradities veranderen en evolueren nu eenmaal, onder invloed van waarden, normen, rechten, gedachten en gevoelens van mensen. 
In Nederland is de discussie daarrond hevig. En bij ons? In opdracht van LECA vzw deed ik een onderzoek van wat over deze meneer tussen 1995 en 2018 in gedrukte media is verschenen. Ik was verrast.

Wie is hij?

Is hij een slaaf, een knecht, een boeman, een dom hulpje, een nar, een clown, een ondergeschikte van de Sint? Of is hij een (knotsgekke) helper, een acrobaat, een (staf)medewerker, een vriend, een gelijke van Sinterklaas, zijn rechterhand, een harde werker, gelijkwaardig, trouw, aardig, slim, handig en lief? 
Alle omschrijvingen komen ter sprake. Tussen 1995 en 2012 duikt hij in ons land sporadisch op, met gemiddeld 23 artikels per jaar. De Piet-bom ontploft vanaf 2013 met jaarlijks tot 260 bijdragen. Het verhitte debat in Nederland en rechterlijke uitspraken, het standpunt van de Verenigde Naties en het Belgische pietenpact spelen natuurlijk mee.

Verdeeldheid

Uit het benoemen of omschrijven van het ‘debat’ rond Zwarte Piet, vooral 2013-2014, blijkt de verdeeldheid: discussie, controverse, gedoe, commotie, heisa, hetze, gedoe, protest, verzet, en rassenkwestie. Voor het eerst moeit werkelijk iedereen zich in het ‘gesprek’: burgers, zangers, acteurs, auteurs, politici (burgemeesters, ministers, partijen), hoofdredacteuren, experten (volkskundigen, juristen, psychologen, filosofen, gelijkekansenactivisten), organisaties, rechtbanken, enz. Dat gebeurt in een interview, commentaar, gedicht en petitie, ook in een rel, demonstratie, betoging, proces en een reglement. De standpunten, overgewaaid uit Nederland, draaien vooral rond ‘behoud’ (cultureel erfgoed, volkstraditie), ‘onbegrip’ (belachelijk, pietluttig, overdreven of nutteloze discussie), ‘begrip’ (terecht, racistisch, kwetsend, beledigend, denigrerend) en ‘relativering’ (gezaag, jammer, andere en belangrijker onderwerpen).

Oplossen?

Het gamma van ‘wat doen’ met die veelbesproken figuur, gaat van behouden (handen af van) over afschaffen naar verbieden (weg met…). Suggesties voor andere pieten volgen: eentje met roetvegen, een totale make-over-piet, eentje met kleur (wit, oranje, regenboog, strepen), enz. De vraag ‘Mag hij nog zwart zijn?’ wordt uitdrukkelijk en expliciet gesteld. Sinterklaas met of zonder Zwarte Piet én Zwarte Piet al dan niet als uiting van racisme, zijn hoofdthema’s. 

Pietenpact

Het ‘Pietenpact’ in 2014 - een Piet zonder krullen, dikke rode lippen, gouden oorbellen, met roetvegen - krijgt niet de gehoopte bijval, instemming of gevolg. Heel wat scholen, steden en gemeenten - zelfs Sint-Niklaas - kiezen voor de oude Zwarte Piet. Iedereen heeft én geeft er weer een mening over: burgers, politici, Bv’s en specialisten

Toch verbleekt Zwarte Piet langzaam vanaf 2015: er komen meer Roetpieten, Pakjespieten, Danspieten, Speelpieten. Het ‘knechtgehalte’ evolueert naar een ‘helpfunctie’. ‘Vlaanderen neemt afscheid van Zwarte Piet’, schrijft Bart Eeckhout in De Morgen. Bepaalde gemeenten kiezen voor ‘zwart' al adviseren de Verenigde Naties: afbouwen, die traditionele Zwarte Piet.

In 2016 verscherpt en verhardt de discussie. Als ZP afschaffen of aanpassen ter sprake komt, schermt de ene groep met ‘een bedreiging van de Vlaamse of culturele identiteit’, ‘het kapotmaken van tradities’ en ‘pret en feest bederven’ en ‘onverdraagzaamheid’, terwijl voor de andere - een minder luide groep - deze figuur het 'racisme' wortelt en aanmoedigt of geen ruzie waard is. De eerste groep noemt de hele Pietenpraat onzin, overdreven, belachelijk, flauwekul, gestoord en kortzichtig, de andere groep wijst op het onbegrip, gebrek aan respect...

Update

'Laat hem zo, we zijn hem zo gewoon. Hij is geliefd' zegt het pro-kamp, dat stelt dat enkel een ‘luidruchtige, kleine minderheid van Vlaamse wereldverbeteraars en betweters’ en ‘politiek correcte wijsneuzen ’en ‘Vlaams cultureel vernietigers‘ hem weg wil. Het Pietenpact, een compromis, bereikt dus het omgekeerde effect: zorgt voor heftige verdeeldheid en verhitte debatten. Petities ‘red zwarte piet’ scoren. 
Toch klinken de tegenstemmen, naar mijn gevoel, steeds luider. Het Zwarte-Piet-protest van de Nederlandse politica Sylvana Simons en acties van documentairemaakster Sunny Bergman doe nadenken (o.m. verkleed als Zwarte Piet, experiment met zwarte en witte poppen)) doet ook Vlamingen nadenken. In Vlaanderen vragen Dalilla Hermans en antropologe Nadia Fadil een aanpassing-evolutie van de figuur. Uit een peiling blijkt ook dat 37% zich kan voorstellen dat Zwarte Piet als discriminerend wordt ervaren. Niemand vraagt een afschaffing van het Sinterklaasfeest, enkel een update, is de rode lijn. In 2017 loopt dezelfde discussie verder... en dit jaar ook weer. Hij blijft een gevoelig thema. Misschien brengt een breed maatschappelijk, constructief debat een oplossing? 

Maar dan is meer nodig aan informatie, argumenten en luisterbereidheid. Geen dovemansgesprekken, geen leugens, geen hoogoplopende emoties. Wel respect en wederzijds begrip. Hoe dan ook: ‘Makkers, staakt uw wild geraas’ en de uitdrukking ‘de Zwarte Piet doorschuiven’ is passé.

Bronnen: artikels uit kranten en tijdschriften tussen 1995 en 2018, o.m. Het Laatste Nieuws, De Morgen, Het Belang van Limburg, Het Nieuwsblad, De Gentenaar, Gazet van Antwerpen, Het Volk, De Tijd, Metro, persagentschap Belga, Het Wekelijks Nieuws, Krant van West-Vlaanderen, De Zondag, De Streekkrant, ’t Pallieterke, Tv-Blad, Humo, Knack, Trends en Wablieft.