HAAR EN MIJN LIEFDE VOOR HET PAPIEREN BOEK

Ik houd van boeken, ze te lezen en te schrijven. Maar nooit eerder heb ik de liefde voor papieren boeken zo helder, overtuigend, geëngageerd, gemeend, gepassioneerd horen omschrijven, verwoorden, verklaren en uitspreken dan door professor Lisa Kuitert, hoogleraar boekwetenschap aan de Universiteit Amsterdam. April is het uitgelezen moment om haar en ook mijn liefde voor boeken uit te dragen want de ‘Boekenweek’ en het ‘Festival van de Boekhandel’ staan op het programma.

SKRIBIS, die mijn boek ‘De schat van Merkem’ drukte, had geen betere spreker kunnen uitnodigen voor zijn eerste verjaardag. Mevrouw Kuitert formuleerde en bevestigde helemaal mijn onuitgesproken gevoel over boeken. Ik hing aan haar lippen, van haar eerste tot haar laatste woord. Zo grondig én overtuigend hoorde ik nooit eerder iemand pleiten voor een ‘verzameling gedrukte bladeren’, wat een boek toch is.

Ik probeer de hoogtepunten weer te geven…

Waarom willen we zo graag een papieren boek?

Er zit iets in papier dat mensen aantrekt. Omdat we het kunnen voelen, ruiken, aanraken zelfs horen. Omdat elk boek verschillend is van inhoud, afmetingen, dikte, enz. Omdat een boek een waarde heeft en soms van generatie op generatie gaat. Omdat een papieren boek iets uniek en persoonlijk is: je kan er aantekeningen in maken, ezelsoren, het laten signeren en er woorden en zinnen in onderstrepen. Omdat een papieren boek gezag heeft: er wordt over gesproken en geschreven, over gediscussieerd. Boeken hebben invloed…

Ondanks deze enorme kwaliteiten lezen we meer, maar minder boeken.

Hoe krijgen we de jeugd terug aan het lezen?

Door te wijzen op de voordelen. Volgens Kuitert leren kinderen beter lezen uit papieren boeken en ze leren zich ook beter te concentreren. Ze beleven er meer plezier aan. Een papieren boek is ook een soort trofee. DUS: geef kinderen boeken in handen.

Uit het onderzoek Internationaal journal of child-computer Interaction (2017) blijkt trouwens dat wie papieren boeken of teksten leest, de inhoud beter begrijpt, meer leert, de informatie beter onthoudt en gemakkelijker kan gebruiken.

Samengevat: het papieren boek is een geweldige uitvinding

Je kunt een boek zien en herkennen.

Je kunt een boek voelen, ruiken, zelfs horen.

Je kunt een boek wegen, letterlijk als figuurlijk.

Je kunt een boek openleggen, ook naast elkaar.

Je kunt een boek lezen, offline en zonder batterij.

Je kunt het cadeau geven en bewaren.

Boeken. Ik moet ze gewoon boeken in mijn buurt zien en hebben. In mijn woonkamer, naast mijn bed, in mijn bureau. Ze moeten er zijn, blijven. Ik zal ze vastnemen en lezen, als ik tijd en zin heb.

Na het pleidooi van Kuitert dacht ik maar één ding: ik moet meer lezen, meer schrijven en papieren boeken blijven uitgeven. Weg met dat excuus ‘geen tijd om te lezen’, weg met dat gevoel ‘schrijven is lastig-ondergewaardeerd-onderbetaald’. Ik was onder de indruk licht euforisch na haar speech en ik was zeker niet de enige. Ze krijgt van mij de stempel ‘onvergetelijk’ net als mijn leraar Nederlands, meneer Slaets. Toen ik 17 was, schreef hij op mijn verhandeling ‘Plus est en vous’. Dat zinnetje gaf me een ongelooflijke schrijfstimulans en oppepper. En met Kuitert herhaalde zich dat fenomeen…

Dus. Doe jezelf, moeder, zus, zoon, vriend of collega deze maand een boek cadeau. Je krijgt-geeft veel meer dan je denkt!

Het mag ook een boek van mij zijn...

WAAROM LATEN WE ZOVEEL KINDEREN LIJDEN?

Nog altijd leven 1 miljard kinderen in extreme armoede. 260 miljoen kinderen hebben nooit een school van dichtbij gezien. 30 miljoen kinderen worden elke dag geconfronteerd met conflicten. Sinds 2011 (oorlog) zijn in Syrië 4 miljoen en buiten Syrië 1 miljoen kinderen als vluchtelingen geboren en zijn 1 miljoen kinderen staatsloos. In Jemen gaat om de 10 minuten een kind dood en zijn 2 miljoen kinderen ondervoed. Slikken moet ik bij deze cijfers.

WAAROM LATEN WIJ ZOVEEL KINDEREN LIJDEN?

Dat is de vraag die ik me gisteren stelde, na de lezing daarover door Geert Cappelaere, directeur van Unicef Midden-Oosten en Noord-Afrika. Hij opereert vooral in oorlogs- en conflictgebieden, o.m. Syrië, Jemen en Palestina. Als je over hem en zijn werk in de media leest, opent dat je ogen. Als je hem ziet en hoort getuigen van wat kinderen wordt aangedaan, ontroert dat, maakt dat je boos en strijdvaardig. Waarom? Omdat je dan heel duidelijk zijn bezorgdheid, betrokkenheid en empathie voelt én beseft hoe groot en pijnlijk het leed van kinderen is.

Hij kreeg een erkenning met hulde van Amnesty International én Universiteit Gent voor zijn niet-aflatende inzet voor kinderrechten. Hij dankte ervoor, maar wimpelde de lof af op de honderdduizenden die ijveren voor mensenrechten, al is hij een ‘reus’ op dat vlak. Zijn verhaal startte aanvankelijk positief maar eindigde dramatisch. 

GOED EN MEER SLECHT NIEUWS

Eerst het goede nieuws: ‘Het gaat traag steeds beter’ zei Cappelaere. Duidelijke bewijzen daarvan zijn: de kinderarmoede halveerde, de kindersterfte voor vijf jaar ook en meer kinderen gaan naar school en hebben toegang tot de zorg. Dat is vooral te danken aan het Kinderrechtenverdrag dat zijn 30^ste verjaardag viert. ‘Maar’, zo stelde de Unicef-man, 'Het is allemaal verre van rozengeur en maneschijn. De vooruitgang is broos: bij elk conflict of epidemie wordt deze uitgewist. En vooruitgang is niet altijd met de kwaliteit die Unicef wenst. Het onderwijs bijvoorbeeld. Meer onderwijs rendeert soms niet want de arbeidsmarkt volgt niet’. 

Naast zijn vreselijke cijfers zijn andere vaststellingen ook niet mals: de discriminatie binnen het gezin blijft een moeilijke uit te roeien praktijk; de ongelijkheid blijft hardnekkig en de discriminatie van bevolkingsgroepen - allochtonen, vluchtelingen, migranten - is een universeel probleem.

DE IMPACT VAN OORLOG

De expert benadrukt meermaals dat de impact van zinloze gewapende conflicten op kinderen enorm is. ‘Het heilig principe dat in gewapende conflicten kinderen ten allen tijden moeten worden beschermd, wordt niet gerespecteerd, noch door de vechtende partijen, noch door de landen’, aldus Cappelaere. Hij luisterde naar schrijnende verhalen van kinderen, jongeren en ouders. Die maakten pijnlijk duidelijk hoe diep de invloed van oorlog is. ‘Ik heb nog nooit zoveel vernielingen gezien. Het is onvoorstelbaar ‘zegt hij over Syrië. ‘Infrastructuur en gebouwen kunnen worden hersteld, maar het sociaal weefsel is kapot. Dat herstellen is moeilijker... ‘  Wat hem telkens weer opviel in de ellende was: de weerbaarheid van de kinderen. 

WAT KUNNEN WIJ DOEN?

‘Kinderen graag zien, is niet voldoende’ zegt expert Cappelaere. ‘Respect voor kinderen, daar gaat het over. Maak van kinderen geen volwassenen, maar volwaardige burgers’. Hij pleitte voor meer internationale solidariteit (die begint thuis o.m. met geen goedkope-kinderarbeid-kledij te kopen), meer steun aan migratie (ook in ons land), meer investeringen in kinderen en een onvoorwaardelijke overheidssteun in het buitenland. ‘Zorg er vooral voor dat het Kinderrechtenverdrag meer en beter wordt toegepast en neem zelf verantwoordelijkheid op’ na zijn eindconclusie dat er momenteel geen draagvlak meer is voor mensenrechten en kinderrechten.

Is het niet hoog tijd voor een wekelijkse kinderrechtenmars? Kinderrechtenvechters, die hebben we nodig. Laat jullie zien en laat jullie stem horen! Elk kind telt. Elk gebaar ook… hier en daar!

Help kinderen!

BOEIENDE LEVENS IN BOEKDEEL 23

In het nieuwst deel van het Nationaal Biografisch Woordenboek, waarin elke mens, met een beetje naam, faam en verdienste in/voor ons land, een plaats krijgt, kom ik enkele bekenden tegen, o.m. André Dumont, Monda De Munck en Armand Preud’homme. Met elk van hen, had ik wel iets.

Bij de voorstelling van deel 23 van het Nationaal Biografisch Woordenboek, onder meer door prof. Francis Maes en prof. Lien Verpoest, passeerden vele namen die meer dan één belletje deden rinkelen: Jos Brabants, August Van Cauwelaert, Jean Brusselmans, Jean De Clerck, Annette Brepoels, Hilde Van Sumere, Wannes Van de Velde, Paul De Wispelaere. Om er maar enkele te noemen van de 105 boeiende biografieën, vooral uit de laatste eeuwen. Ze werden door 42 auteurs zorgvuldig door in al hun facetten, met rozengeur en maneschijn, met kommer en kwel en illustraties geschetst. Minstens drie van hen ‘kende’ ik uit mijn Limburgse periode (As en Hasselt): André Dumont (mijnbouwkundige), Monda De Munck (schrijfster, mijn moeder) en Armand Preud’Homme (componist).

DUMONT

André Dumont, geboren in Luik, was hoogleraar geologie en mijnbouwkunde aan de Leuvense universiteit. Hij ontdekte in As 2 augustus 1901 op 541 m diepte de eerste steenkool van Belgisch Limburg. In mijn ex-dorp staat sinds 1951 een monument voor hem door kunstenaar Raf Mailleux precies op de plek waar Dumont zijn geslaagde boring uitvoerde, nl. op de hoek van de Breeërweg en de Vlasroot, nabij de André Dumontlaan. In As werd toen dagenlang gefeest, naar het schijnt. Dat deze man daar voor de toekomst van duizenden mensen zorgde, daar was ik als Assenaar fier op, maar niet over de miserabele, ongezonde werkomstandigheden waarin ze moesten wroeten in de mijnen van o.m. Waterschei, Winterslag, Zwartberg en Beringen.

PREUD’HOMME

Armand Preud’Homme is de man van ‘In de stille Kempen’, van ‘Susa Nina’ (in 18 talen!) en 448 andere liederen. Toen ik eind jaren ’70, in mijn journalistieke beginperiode freelancete voor (toen) BRT Omroep Limburg, Splinternieuws was dat één van mijn opmerkelijkste BV-interviews, net als het gesprek met gouverneur Roppe, met politica Miet Smet of met Piet Jaspaert directeur van het Hasseltse Cultureel Centrum. Mensen die, jonge journalisten als ik, een (vriendelijke en gelijke) kans gaven en iets te vertellen hadden…

DE MUNCK

Mijn moeder schreef honderden cursiefjes en andere teksten en een stuk of tien boeken, o.m. ‘De vrouwen van Dalvajoes’ en ’Mattie’. In de uitgebreide bijdrage over haar komen alle facetten - jeugd, werk bij Limburgia, schrijfster, echtgenote, moeder, enz.) aan bod. Dat is de verdienste van prof. em. Magda Michielsens, gespecialiseerd in vrouwen en literatuur. Door haar bijdrage leert ze mij het literair werk van mijn moeder anders kennen. Bedankt! Met haar ogen en haar blik zal ik zeker bepaalde boeken van mijn moeder herlezen.

Want soms ga ik graag terug naar mijn roots, mijn wortels, soms ook niet.

Ps. Prof. Verpoest weet zoveel over de vrouwen en hun maatschappelijke rol na 1918! Een eyeopener…

BOEKENJAAR 2018 IS VOORBIJ...

Ja, 2018 is voorbij, gelukkig, want het was een te woelig jaar. Het was als een duik in zee met golven die soms kabbelden, rolden en bolden, zongen of schuimden en zelfs klommen en bonkten.

Het was iets te veel van het 'goede'... 
Dat kwam niet door gezin of familie, maar door mijn schrijfdrang. 'Gevangen geboren' moest, met een uitgever, verschijnen. Dat had ik beloofd aan Renée, hoofdpersonage en mede-auteur. 'De schat van Merkem' moest dat ook, weliswaar in eigen beheer. Omdat wat dit boek uniek maakt, in 2018 net 100 jaar geleden gebeurde. Dus een jaar of langer wachten, had geen enkele zin.
Voor het eerste boek organiseerde ik een boekvoorstelling, voor het tweede een verhalenwandeling. Het hele jaar door stuurde ik persberichten, mails, plaatste ik een reeks Facebook- en Linkedinberichten, kreeg ik enkele recensies, gaf ik een serie interviews en lezingen. Ja, een schrijver moet echt bergen verzetten, met veel geduld en energie, om gelezen te worden...

Tijd voor 'goede' voornemens...
Welke? Ik zal er een nachtje over slapen, een dagje over nadenken, een week over piekeren en een maand over bezinnen. Daarna zien ik wel. Enkele manuscripten wachten vol ongeduld om aangevuld, verwerkt en afgewerkt te worden, na mijn operatie Schone Handen (dus: na het opruimen van mijn schrijfkamer). Ik weet niet goed waar eerst aan beginnen: aan een boek over een schrijver-journalist of aan een boek over mijn Siciliaanse oma. Wie helpt me kiezen?

Lambert Swerts was vriend aan huis, bij mijn ouders. Ik heb hem en zijn dochter-dichteres Emmie gekend, en ken nu ook zijn kleindochter Kristin. Over Swerts staan in mijn schrijfkamer enkele volle dozen documentatie klaar. Die leende ik van Kristin. Zelf erfde ik van mijn vader enkele aangrijpende teksten van deze man. Te veel en te mooi om te laten liggen en te vergeten.

Nonna, was een bijzondere vrouw. Ze emigreerde als kind van Sicilië naar Zwitserland, trouwde met een Belg, verhuisde als jonge vrouw naar Genk en verloor een zoon aan het Oostfront. Dat verdriet tekende haar verdere leven, maar ze was een superoma, mijn meter en ik was dol op haar. Ze verwende me rot met chocolade op Pasen en bij Sinterklaas, met taart bij feesten, met te veel middageten, met kledij voor communiefeesten, met fruit uit haar tuin en uit de winkel, met Siciliaanse liedjes en met zoveel meer. Tot haar laatste dagen voelde ze zich en bleef ze een vreemde eend, niet echt aanvaard en zeker niet begrepen...



Ik zie het helemaal zitten! Welkom 2019, met tijd voor man en dochters, voor Algiers en London, voor wandelen en varen, veel vrijwilligerswerk en veel schrijven!

PIETPRAAT IS ECHT GEEN PRIETPRAAT

Moet Zwarte Piet zwart blijven of niet? Als je het mij vraagt, zeg ik: neen. Geef hem of haar een of geen kleur. Laat het woord ‘zwarte’ ook maar vallen. Het is tijd voor verandering! Lees 'Pietpraat', het boek van uitgeverij Houtekiet. Dat zal je misschien overtuigen...

Sintkenner - hij heeft  minstens 150 Sintboeken - en Nederlander Frits Booy stelt dat er voor 1828 nergens ter wereld een spoor was van Zwarte Piet. Hij is dus een 19de-eeuwse uitvinding en traditie. Maar tradities veranderen en evolueren nu eenmaal, onder invloed van waarden, normen, rechten, gedachten en gevoelens van mensen. 
In Nederland is de discussie daarrond hevig. En bij ons? In opdracht van LECA vzw deed ik een onderzoek van wat over deze meneer tussen 1995 en 2018 in gedrukte media is verschenen. Ik was verrast.

Wie is hij?

Is hij een slaaf, een knecht, een boeman, een dom hulpje, een nar, een clown, een ondergeschikte van de Sint? Of is hij een (knotsgekke) helper, een acrobaat, een (staf)medewerker, een vriend, een gelijke van Sinterklaas, zijn rechterhand, een harde werker, gelijkwaardig, trouw, aardig, slim, handig en lief? 
Alle omschrijvingen komen ter sprake. Tussen 1995 en 2012 duikt hij in ons land sporadisch op, met gemiddeld 23 artikels per jaar. De Piet-bom ontploft vanaf 2013 met jaarlijks tot 260 bijdragen. Het verhitte debat in Nederland en rechterlijke uitspraken, het standpunt van de Verenigde Naties en het Belgische pietenpact spelen natuurlijk mee.

Verdeeldheid

Uit het benoemen of omschrijven van het ‘debat’ rond Zwarte Piet, vooral 2013-2014, blijkt de verdeeldheid: discussie, controverse, gedoe, commotie, heisa, hetze, gedoe, protest, verzet, en rassenkwestie. Voor het eerst moeit werkelijk iedereen zich in het ‘gesprek’: burgers, zangers, acteurs, auteurs, politici (burgemeesters, ministers, partijen), hoofdredacteuren, experten (volkskundigen, juristen, psychologen, filosofen, gelijkekansenactivisten), organisaties, rechtbanken, enz. Dat gebeurt in een interview, commentaar, gedicht en petitie, ook in een rel, demonstratie, betoging, proces en een reglement. De standpunten, overgewaaid uit Nederland, draaien vooral rond ‘behoud’ (cultureel erfgoed, volkstraditie), ‘onbegrip’ (belachelijk, pietluttig, overdreven of nutteloze discussie), ‘begrip’ (terecht, racistisch, kwetsend, beledigend, denigrerend) en ‘relativering’ (gezaag, jammer, andere en belangrijker onderwerpen).

Oplossen?

Het gamma van ‘wat doen’ met die veelbesproken figuur, gaat van behouden (handen af van) over afschaffen naar verbieden (weg met…). Suggesties voor andere pieten volgen: eentje met roetvegen, een totale make-over-piet, eentje met kleur (wit, oranje, regenboog, strepen), enz. De vraag ‘Mag hij nog zwart zijn?’ wordt uitdrukkelijk en expliciet gesteld. Sinterklaas met of zonder Zwarte Piet én Zwarte Piet al dan niet als uiting van racisme, zijn hoofdthema’s. 

Pietenpact

Het ‘Pietenpact’ in 2014 - een Piet zonder krullen, dikke rode lippen, gouden oorbellen, met roetvegen - krijgt niet de gehoopte bijval, instemming of gevolg. Heel wat scholen, steden en gemeenten - zelfs Sint-Niklaas - kiezen voor de oude Zwarte Piet. Iedereen heeft én geeft er weer een mening over: burgers, politici, Bv’s en specialisten

Toch verbleekt Zwarte Piet langzaam vanaf 2015: er komen meer Roetpieten, Pakjespieten, Danspieten, Speelpieten. Het ‘knechtgehalte’ evolueert naar een ‘helpfunctie’. ‘Vlaanderen neemt afscheid van Zwarte Piet’, schrijft Bart Eeckhout in De Morgen. Bepaalde gemeenten kiezen voor ‘zwart' al adviseren de Verenigde Naties: afbouwen, die traditionele Zwarte Piet.

In 2016 verscherpt en verhardt de discussie. Als ZP afschaffen of aanpassen ter sprake komt, schermt de ene groep met ‘een bedreiging van de Vlaamse of culturele identiteit’, ‘het kapotmaken van tradities’ en ‘pret en feest bederven’ en ‘onverdraagzaamheid’, terwijl voor de andere - een minder luide groep - deze figuur het 'racisme' wortelt en aanmoedigt of geen ruzie waard is. De eerste groep noemt de hele Pietenpraat onzin, overdreven, belachelijk, flauwekul, gestoord en kortzichtig, de andere groep wijst op het onbegrip, gebrek aan respect...

Update

'Laat hem zo, we zijn hem zo gewoon. Hij is geliefd' zegt het pro-kamp, dat stelt dat enkel een ‘luidruchtige, kleine minderheid van Vlaamse wereldverbeteraars en betweters’ en ‘politiek correcte wijsneuzen ’en ‘Vlaams cultureel vernietigers‘ hem weg wil. Het Pietenpact, een compromis, bereikt dus het omgekeerde effect: zorgt voor heftige verdeeldheid en verhitte debatten. Petities ‘red zwarte piet’ scoren. 
Toch klinken de tegenstemmen, naar mijn gevoel, steeds luider. Het Zwarte-Piet-protest van de Nederlandse politica Sylvana Simons en acties van documentairemaakster Sunny Bergman doe nadenken (o.m. verkleed als Zwarte Piet, experiment met zwarte en witte poppen)) doet ook Vlamingen nadenken. In Vlaanderen vragen Dalilla Hermans en antropologe Nadia Fadil een aanpassing-evolutie van de figuur. Uit een peiling blijkt ook dat 37% zich kan voorstellen dat Zwarte Piet als discriminerend wordt ervaren. Niemand vraagt een afschaffing van het Sinterklaasfeest, enkel een update, is de rode lijn. In 2017 loopt dezelfde discussie verder... en dit jaar ook weer. Hij blijft een gevoelig thema. Misschien brengt een breed maatschappelijk, constructief debat een oplossing? 

Maar dan is meer nodig aan informatie, argumenten en luisterbereidheid. Geen dovemansgesprekken, geen leugens, geen hoogoplopende emoties. Wel respect en wederzijds begrip. Hoe dan ook: ‘Makkers, staakt uw wild geraas’ en de uitdrukking ‘de Zwarte Piet doorschuiven’ is passé.

Bronnen: artikels uit kranten en tijdschriften tussen 1995 en 2018, o.m. Het Laatste Nieuws, De Morgen, Het Belang van Limburg, Het Nieuwsblad, De Gentenaar, Gazet van Antwerpen, Het Volk, De Tijd, Metro, persagentschap Belga, Het Wekelijks Nieuws, Krant van West-Vlaanderen, De Zondag, De Streekkrant, ’t Pallieterke, Tv-Blad, Humo, Knack, Trends en Wablieft.